Áo dài gắn bó với các di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại
Trong số 13 loại hình nghệ thuật của Việt Nam được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại thì có đến 7 di sản liên quan đến chiếc áo dài: quan họ, ca trù, hát xoan, ví – giặm, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ, nhã nhạc cung đình Huế và đờn ca tài tử.
Trang phục của các nghệ nhân khi biểu diễn các loại hình nghệ thuật này đều là áo dài hoặc áo tứ thân.
Theo NSƯT Hồng Oanh, áo dài gắn liền với câu hát ví, giặm của người Nghệ Tĩnh. Khi hát trong các lễ hội, phụ nữ mặc trang phục áo dài, yếm đào và khăn tròn. Sau này, áo dài sử dụng trong hát ví, giặm được cải biên, chất liệu được thay đổi, họa tiết hài hòa.
“Trang phục này vừa tôn vinh vẻ kín đáo, dịu dàng vừa làm toát lên nét duyên dáng, thanh lịch của người phụ nữ. Còn đối với nam, áo dài giúp tạo nên nét trang trọng, tính cách chững chạc cho người đàn ông” – bà Oanh nhận xét.
Tiến sĩ Lê Hồng Phước (Trường đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia TP.HCM) nhận định: “Trong đờn ca tài tử, không có quy định bắt buộc trang phục khi biểu diễn phải là áo dài, nhưng khi lên sân khấu các nghệ sĩ đều chọn áo dài. Hay tại các cuộc thi liên quan đến cải lương, đờn ca tài tử, dù không ai quy định nhưng phụ nữ đi thi đều mặc áo dài và tự tin với trang phục này”.
Có thể nói, hiếm có trang phục dân tộc nào lại góp phần vào tôn vinh di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại nhiều như áo dài Việt Nam.
Với nhiều đóng góp, áo dài cần được tôn vinh
PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhận định: “Áo dài gắn bó với đời sống của người Việt Nam và là biểu tượng, hồn cốt của người phụ nữ Việt. Trang phục áo dài, văn hóa mặc áo dài là một nét văn hóa sống động, đại diện cho văn hóa Việt Nam cần được bảo vệ và phát huy giá trị trong bối cảnh xã hội đương đại”.
Cũng theo PGS, dù Việt Nam chưa có một văn bản luật chính thức nào khẳng định áo dài là “quốc phục” nhưng từ lâu nay nó đã được mặc định là “Áo dài dân tộc” hay “Trang phục truyền thống của người phụ nữ Việt Nam”.
Đồng quan điểm với PGS Bùi Hoài Sơn, bà Huỳnh Ngọc Vân – Giám đốc Bảo tàng Áo dài – cho biết: “Các bạn trẻ Việt Nam chưa hiểu nhiều về các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận. Trong khi đó, chiếc áo dài đóng góp rất nhiều trong 7 di sản này.
Muốn các bạn trẻ tiếp cận, yêu quý và giới thiệu chiếc áo dài đến du khách trong và ngoài nước thì các bạn phải hiểu và yêu nó. Để làm được điều này, cần tôn vinh các di sản văn hóa, trước nhất là các di sản”.
Bà Ngọc Vân cũng cho rằng nên biến các di sản văn hóa thành sản phẩm du lịch, bởi khách quốc tế không phải ai cũng biết Việt Nam có những di sản quý như vậy. Đến Việt Nam, du khách sẽ được nghe ca trù hay đờn ca tài tử với những nghệ sĩ biểu diễn trong trang phục áo dài, được tiếp cận cả câu chuyện của áo dài và giá trị của di sản.
Để áo dài trở thành di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại
Thứ trưởng Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) Trịnh Thị Thủy cho biết, chúng ta đang trong quá trình tích cực chuẩn bị xem xét, công nhận áo dài là Di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) quốc gia và tiến tới đệ trình ghi danh áo dài tại danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại theo tiêu chí của UNESCO.
Tuy nhiên, quá trình này gặp không ít khó khăn.
Phó Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật quốc gia Việt Nam Nguyễn Thị Hiền chia sẻ, muốn xây dựng hồ sơ di sản trình UNESCO, Việt Nam cần xác định khía cạnh phi vật thể của áo dài để đưa ra tên, nội hàm, xác định cộng đồng chủ thể, trung tâm di sản, vùng lan tỏa và kiểm kê di sản.
Theo bà Ngọc Vân – Giám đốc Bảo tàng Áo dài, bản thân áo dài chỉ là một vật thể, để áo dài được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể thì hồ sơ cần xem xét từ nghề may áo dài đến không gian mặc áo dài.
“Nếu xét về chọn không gian văn hóa thì cả Hà Nội, Huế, TP.HCM đều xứng đáng là quê hương của chiếc áo dài. TP.HCM trong 7 năm qua đã tổ chức thành công lễ hội áo dài hằng năm cũng là một minh chứng về lan tỏa tình yêu áo dài trong công chúng” – bà Ngọc Vân nói.
Bà cũng chia sẻ một trăn trở là bảo tàng từng “báo động” tình trạng chưa có nghệ nhân may áo dài (Nhà nước chưa công nhận nghệ nhân may áo dài). Trong khi đó, nghề may là bí quyết của mỗi gia đình, không dễ truyền bá rộng rãi. Để áo dài trở thành di sản thì phải có nghệ nhân may áo dài nắm giữ kỹ thuật may có trình độ cao.
Lai La/Theo TTV24
