Nhiều bậc cha mẹ tìm đến sách vở, chuyên gia, phương pháp, mẹo vặt… với hy vọng biến một đứa trẻ “khó bảo” thành “ngoan ngoãn”. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu ngay từ đầu, cách đặt vấn đề của chúng ta đã sai?
Với nhiều năm kinh nghiệm ở vai trò nhà trị liệu gia đình, Tiến sĩ Becky Kennedy nhận ra rằng đằng sau những “hành vi xấu” của trẻ mà ta nhìn thấy là một nhu cầu cảm xúc chưa được đáp ứng. Và đằng sau sự tức giận của cha mẹ thường là cảm giác bất lực, tội lỗi hoặc một tổn thương chưa được nhìn nhận.
Vì lẽ đó, thay vì cố gắng sửa đổi hành vi của những đứa trẻ, trong cuốn sách “Con cái chúng ta đều tốt” (tựa gốc: Good Inside), Tiến sĩ Becky đi sâu vào mối quan hệ của cha mẹ và con cái, với thông điệp cốt lõi: bạn là cha mẹ tốt, bạn có một đứa con ngoan, và cả hai chỉ đang gặp một tình huống khó khăn.
Hành vi là ô cửa để nhìn vào cảm xúc của một đứa trẻ
Trước tiên và quan trọng hơn cả, chúng ta cần hiểu rằng hành vi chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, và phần chìm chính là thế giới nội tâm đang khao khát được thấu hiểu của đứa trẻ. Ngay cả khi trẻ nói dối, ăn vạ, chống đối hay bộc lộ những hành vi khiến người lớn tổn thương, thì điều đó không có nghĩa là trẻ “xấu”, “hư” hay “có vấn đề”. Đó thực chất là dấu hiệu cho thấy trẻ đang gặp khó khăn, thiếu kỹ năng để xử lý cảm xúc, hoặc đang cầu cứu theo cách duy nhất mà trẻ biết vào thời điểm đó.
Khi đi sâu vào bản chất, ta sẽ thấy rằng sau sự bất chấp để giành đồ chơi với em gái rất có thể là một đứa trẻ cảm thấy không được quan tâm. Đằng sau bài tập làm văn không được hoàn thành đó là một đứa trẻ đang đấu tranh với bản thân. Và đằng sau hành động gào khóc có thể là một đứa trẻ đang không biết điều khiển cảm xúc.
Tiến sĩ Becky nhấn mạnh: “Ở trên bề mặt, chúng ta nhìn thấy hành vi và ở sâu bên dưới, chúng ta nhìn thấy một con người. Mọi hành vi, dù ở dạng thức nào, đều là ô cửa sổ, để nhìn vào những cảm xúc, suy nghĩ, ham muốn, cảm giác, nhận thức và những nhu cầu chưa được đáp ứng của một người. Hành vi không bao giờ là “câu chuyện”, mà chỉ là manh mối dẫn tới một câu chuyện lớn hơn đang tha thiết mong được lắng nghe”.
Khi cha mẹ chỉ cố gắng sửa đổi hành vi mà bỏ qua phần chìm ấy, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái rất dễ rạn nứt, còn trẻ thì học cách kìm nén hoặc che giấu cảm xúc thật của mình. Ví như, khi bị cha mẹ la mắng hoặc cách ly, đứa trẻ có thể nghĩ rằng mình là người xấu xa hay dở tệ, nên sẽ tìm cách để tiêu trừ những phần “hư, dở” và tìm kiếm những phần “đứa trẻ ngoan” của chính mình. Hậu quả là, trẻ rất dễ mất kết nối với bản thân, dễ cảm thấy bị bỏ mặc hay cô đơn.
Nhưng nếu chúng ta xem hành vi chỉ là biểu hiện của những nhu cầu bên trong thay vì bản chất con người, chúng ta có thể giúp trẻ tiếp cận với bản chất tốt đẹp bên trong, từ đó dần cải thiện hành vi của bản thân.
Tiến sĩ Becky cho biết: “Con cái chúng ta hình thành nhận thức về bản thân thông qua câu trả lời của chúng ta cho những câu hỏi đó. Nếu chúng ta muốn các con của mình thật sự tự tin và cảm nhận tốt về bản thân, chúng ta cần khiến chúng hiểu rằng chúng luôn có bản chất tốt ở bên trong, ngay cả khi chúng đang gặp vấn đề ở bên ngoài”.
Cha mẹ tốt là người biết sửa sai
Theo Tiến sĩ Becky, cha mẹ là nhân tố quan trọng nhất trong môi trường của một đứa trẻ. Vì thế, không có gì đáng ngạc nhiên khi người cha hay người mẹ thay đổi thì đứa trẻ cũng sẽ thay đổi. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng thông thường khi một đứa trẻ gặp vấn đề thì việc tham vấn và trị liệu cho cha mẹ, chứ không phải cho chính đứa trẻ, mới mang lại thay đổi rõ rệt nhất ở đứa trẻ.
Vì lẽ đó, Becky dành nhiều dung lượng trong sách để nói về cha mẹ – những con người mang theo lịch sử tuổi thơ, những vết thương cũ và những mô thức nuôi dạy con được truyền từ thế hệ trước. Trong nhiều trường hợp, cách cha mẹ phản ứng với con cái thường bắt nguồn từ cách họ từng được đối xử khi còn nhỏ. Vì vậy, nuôi dạy con không chỉ là hành trình giúp trẻ trưởng thành, mà còn là quá trình để cha mẹ nhìn nhận, chữa lành và viết lại câu chuyện của chính mình. Khi cha mẹ học cách đối xử với bản thân bằng sự cảm thông thay vì tự trách, họ cũng sẽ dễ dàng trao cho con mình sự thấu hiểu tương tự.
Thực tế là, không có cha mẹ hoàn hảo. Tất cả cha mẹ đều có những lúc cảm thấy mất kết nối với các con. Nhưng việc làm cha mẹ không được định nghĩa bằng những khoảnh khắc khó khăn, mà bằng việc bạn có kết nối được với các con sau những khoảnh khắc bất đồng không, và bạn có cố gắng để hàn gắn những rạn nứt của mối quan hệ hay không.
Tiến sĩ Becky cho rằng không bao giờ là quá muộn để cha mẹ sửa sai và thay đổi quỹ đạo cho sự phát triển của con. Và cũng không bao giờ là quá muộn đối với bản thân bạn để nhìn lại xem những phần nào của mình đang cần thay đổi và tái kết nối.
Trong nửa sau cuốn sách “Con cái chúng ta đều tốt”, Tiến sĩ Becky đi sâu vào các tình huống cụ thể mà hầu hết phụ huynh đều từng trải qua: trẻ ăn vạ, gây hấn, ganh đua, nói dối, thiếu tự tin hay chống đối người lớn… Ở mỗi tình huống, tác giả không chỉ phân tích nguyên nhân ẩn sau mà còn đưa ra nhiều chiến thuật gia tăng sự kết nối và gần gũi trong mối quan hệ cha mẹ-con cái. Để rồi khi khép sách lại, cha mẹ có thể chuyển đổi tâm thế từ “Con tôi bị sao vậy? Làm sao để sửa đổi hành vi xấu của con?” thành “Vấn đề con tôi đang gặp phải là gì vậy? Tôi phải làm thế nào để giúp con mình?”.
Nhìn chung, nuôi dạy một đứa trẻ không phải là một hành trình dễ dàng, nhưng chúng ta có thể kiên định mà vẫn dịu dàng với con, có thể nói “không” mà vẫn cho con cảm giác được yêu thương, có thể dạy con chịu trách nhiệm mà vẫn giúp con an toàn khi bộc lộ cảm xúc thật của mình.
Như Tiến sĩ Becky chỉ ra: “Việc chấp nhận tính đa dạng giúp hai người trở nên hòa thuận và cảm thấy gần gũi với nhau, bởi cả hai đều biết những trải nghiệm của họ sẽ được chấp nhận như một thực tế và được đối phương tìm hiểu một cách nghiêm túc, ngay cả khi trải nghiệm của họ hoàn toàn khác nhau. Sự gắn kết mạnh mẽ được xây dựng dựa trên giả định rằng không ai hoàn toàn đúng, bởi vì chính sự thấu hiểu, chứ không phải thuyết phục, mới là điều khiến chúng ta cảm thấy an toàn trong một mối quan hệ”.
* Về tác giả:
Tiến sĩ Becky Kennedy là một nhà tâm lý học lâm sàng, là mẹ của ba con và là người giúp các bậc cha mẹ thay đổi góc nhìn về việc nuôi dạy con cái. Với tư duy sâu sắc về điều gì đang diễn ra bên trong đứa trẻ trong những tình huống cảm xúc căng thẳng, cô diễn dịch những ý tưởng này thành những chiến thuật đơn giản để các bậc cha mẹ có thể dễ dàng áp dụng trong gia đình. Mục tiêu của Tiến sĩ Becky là trao cho cha mẹ quyền kiểm soát và giúp trang bị cho họ khả năng ứng phó với những thử thách của việc nuôi dạy con.
Với một cộng đồng người theo dõi trên một triệu người trên Instagram, Tiến sĩ Becky tạo ra những buổi hội thảo thu hút nhiều người tham gia. Cô cũng xuất bản một kênh podcast hàng đầu và một bản tin định kỳ dành cho các phụ huynh có con nhỏ. “Con cái chúng ta đều tốt” là quyển sách đầu tay của cô.
Tiến sĩ Becky tốt nghiệp cử nhân hạng xuất sắc ngành tâm lý học và phát triển con người tại Đại học Duke và nhận bằng tiến sĩ lâm sàng tại Đại học Columbia.
Gia Anh (theo TTV)
