Phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc đang là vấn đề xã hội quan tâm, nhất là nhằm đáp ứng trào lưu và nhu cầu thể hiện về văn hóa của giới trẻ. Càng ngày, xã hội càng ghi nhận nhiều bạn trẻ muốn tái hiện các giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống, cụ thể về thời trang và phong cách sinh hoạt.
Theo đó, việc nghiên cứu, tìm hiểu sâu những giá trị văn hóa phi vật thể liên quan đến văn hóa các dân tộc, vùng miền… rất cần được đặt ra, đặc biệt theo hướng tiếp cận, phối trộn hợp lý với những tiêu chí đời sống hiện đại.
Học tập những phong cách, biểu hiện từ trang phục người Dao đỏ để sáng tạo vào các bộ trang phục đương đại, là một ứng dụng cụ thể.
Độc đáo trang phục người Dao đỏ
Các nhà nghiên cứu đã chỉ dẫn, người Dao đỏ với lịch sử sinh sống lâu đời ở các tỉnh miền núi và trung du Bắc bộ, đã thành hình một đời sống vật chất và tinh thần đặc sắc.
Theo đó, trang phục người Dao đỏ là một trong những biểu hiện đa dạng và đặc trưng của văn hóa dân tộc Dao, một thành tố không thể bỏ qua khi tìm hiểu và tiếp cận góc cạnh văn hóa truyền thống bản địa.
Bằng sự kết hợp tinh tế giữa các chất liệu, kỹ thuật, họa tiết trang phục, với các phụ kiện phụ trợ như khăn vấn đầu, thắt lưng, trang sức…, người Dao đỏ đã tạo nên những nét đặc trưng về thiết kế thời trang, làm nổi bật những nét duyên tinh tế và biểu hiện văn hóa của họ.
Trang phục dân tộc Dao cũng thể hiện rõ nhiều nhóm khác nhau, như Thanh Y, Áo Dài, Đại Bản (Dao Đỏ), Dao Coóc Ngáng, Dao Sửng, Dao Quần Chẹt, Dao Lô Gang, Tiểu Bản (Dao Tiền)…, trong đó người Dao đỏ được đánh giá đặc trưng hơn, với biểu hiện phổ biến là hoa văn sặc sỡ và chuộng sắc màu đỏ.
Điều phải chú ý, là từ xa xưa, người Dao có truyền thống tự làm trang phục, tự tổ chức canh tác, trồng bông, chàm, đến dệt nhuộm vải, cắt may, thêu thùa.
Nhất là khâu cắt may, người phụ nữ Dao đã truyền từ đời này sang đời khác, các thiếu nữ đã học kỹ năng may vá, thêu thùa từ nhỏ, để có thể tự hoàn thiện bộ trang phục của mình.
Thời gian làm ra một bộ trang phục của người Dao truyền thống có thể kéo dài từ một đến hai năm và họ dùng mặc thường ngày hoặc trong những dịp quan trọng.
Về kiểu dáng, người Dao chia rõ trang phục, phụ nữ người Dao đỏ thường mặc áo dài và quần, có thắt lưng, khăn vấn đầu, trang sức đi kèm, còn đàn ông mặc áo ngắn, quần, đội khăn vấn đầu đơn giản.
Về màu sắc, người Dao đỏ quan niệm màu đỏ đem lại may mắn, hạnh phúc nên họ thường dùng màu này làm chính, đan xen với các màu xanh, trắng, đen, vàng…
Về họa tiết, người Dao dùng những hình ảnh gần gũi như hoa lá, cỏ cây, động vật…, chỉ khác nhau ở cách biểu đạt theo ý từng người, nên sẽ rất riêng biệt, không bộ nào giống bộ nào.
Về kỹ thuật, người Dao nhuộm màu chàm, đen, thêu hoa văn, chắp ghép trang sức, để phối hợp nên tổng thể trang phục với hòa sắc rực rỡ, bố cục trang trí chặt chẽ…
Chính những yếu tố riêng biệt và cá thể trong chế tạo trang phục, mà người Dao đỏ đã tạo nên những bộ trang phục riêng tư của cá nhân mình, biến trang phục của họ thành những thành quả mỹ thuật độc đáo, hấp dẫn…
“Thổi hồn” vào đương đại!
Lấy cảm hứng từ những dấu ấn văn hóa, di sản truyền thống, một số nhà thiết kế trang phục đã học tập phong cách, ý tưởng, từ trang phục các dân tộc, để tạo ra những bộ sản phẩm mới, làm giàu thêm các giá trị trang phục trong đời sống.
Trang phục người Dao đỏ, với những yếu tố độc đáo đã được một số nhà thiết kế nắm bắt, “cải biên” vào trang phục đương đại như vậy.Điển hình, nhà thiết kế Đỗ Ngọc Duyên (Đại học Kiến trúc Hà Nội) với bộ sưu tập “Sèng Sờ Boàng”.
Lấy cảm hứng từ hình ảnh cô dâu Dao đỏ, những trang phục ở đây đã khéo giữ lại những dấu hiệu đặc trưng ở dân tộc Dao đỏ, như khăn quấn đầu, màu đỏ, họa tiết hoa văn thổ cẩm, phụ kiện quả bông bằng chỉ, các chuỗi hạt cườm, kỹ thuật thêu thủ công, khâu tay, vải nhuộm màu chàm…
Trên nền đó, bộ trang phục đưa ra những nét phá cách, như thay hình khối trang phục bó sát, thắt eo chặt bằng hình khối rộng thoải mái; kết cấu quần áo nhiều lớp.
Độ vải dài ngắn khác nhau khác với trang phục truyền thống đơn giản; họa tiết trang trí không chỉ ở nẹp áo, khăn quấn đầu hay cổ tay áo, gấu quần mà đặt lên thân váy, thân áo; phối màu nhiều sắc tươi mới, đối lập một cách trẻ trụng; và dùng thêm các chất liệu hiện đại như vải da, đinh tán, oxidized sliver… thay cho vải nhuộm chàm…
Tất cả đã tạo nên bộ sưu tập mang dáng dấp đặc trưng của trang phục dân tộc người Dao đỏ nhưng lại rất tươi trẻ, đầy khí chất nhiệt huyết của tuổi trẻ đương đại.
Cạnh bộ sưu tập này, nhà thiết kế Phạm Minh Hiếu cũng lấy cảm hứng trang phục cưới của người Dao đỏ chế tác bộ thiết kế “Cô em Dao đỏ”. Bộ sưu tập này chú ý đến vẻ kiêu sa, mỹ miều với gam màu đỏ, vàng, những họa tiết thổ cẩm đặc trưng trên nền áo dài truyền thống, tạo sự phá cách bất ngờ.
Qua đó, thiết kế đã giành giải Nhì phần thi “Trang phục văn hoá dân tộc” tại Miss Grand Việt Nam 2022, và được chọn làm trang phục dân tộc cho Á hậu Bảo Ngọc tại cuộc thi Miss Intercontinental – Hoa hậu Liên lục địa 2022 ở Ai Cập.
Rõ ràng với xu hướng tìm về bản sắc dân tộc đang bùng nổ trong giới thiết kế trẻ, cả về sáng tác nghệ thuật nói chung và thiết kế thời trang nói riêng.
Đang có không ít bạn trẻ đã mạnh dạn sử dụng những chi tiết, dấu ấn văn hóa trang phục truyền thống, cụ thể với trang phục người Dao đỏ, kết hợp những chi tiết, vật liệu, màu sắc đương đại, để phá bỏ những định kiến xưa cũ, đem lại những góc nhìn hoàn toàn khác biệt với cảm hứng đương đại cho trang phục dân tộc truyền thống.
Những lựa chọn đó, rất phù hợp chủ trương phát triển, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của Nhà nước hiện nay, thật sự đáng được quan tâm.
Nhất là những thành quả sáng tạo, chế tác thời trang đương đại từ cảm hứng người dân tộc Dao đang giúp làm rõ hơn những giá trị giao lưu văn hóa, nổi bật tính đặc sắc về văn hóa các dân tộc, cần tiếp tục được phát huy và gìn giữ.
Theo các nhà thiết kế, để thuận lợi hơn trên đường sáng tạo, họ cần được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn tư liệu, các thông tin chính xác về các dân tộc, giúp nắm bắt chính xác và thuận lợi hơn.
Xu hướng vận động của thời trang đương đại, sử dụng nhiều yếu tố công nghệ, như máy móc thêu hiện đại, máy in 3D… đã làm mai một nhiều kỹ thuật truyền thống như: kỹ thuật nhuộm chàm, thêu thủ công và khâu tay của trang phục dân tộc Dao đỏ, cần có sự vào cuộc hỗ trợ, khôi phục, bảo tồn từ các cơ quan chức năng và các nhà nghiên cứu văn hóa, bảo tồn di sản văn hóa…
Gợi ý từ các nhà nghiên cứu cho thấy, để phát triển những yếu tố lồng ghép thành công văn hóa trang phục truyền thống tương quan với văn hóa đương đại, các nhà thiết kế.
Nhất là giới thiết kế trẻ, và công chúng xã hội, cần được bổ sung nhiều nguồn tư liệu uy tín như sách báo, các dự án nghiên cứu để có cái nhìn chính xác nhất về giá trị văn hóa dân tộc nói chung và dân tộc Dao đỏ nói riêng.
Cần có nhiều hoạt động cộng đồng, tổ chức hội thảo, nói chuyện chuyên đề, triển lãm, trưng bày sản phẩm thủ công hoặc chủ đề về bản sắc dân tộc giúp việc tiếp cận, nghiên cứu thuận lợi hơn.
Quan trọng, là các bạn trẻ cần hiểu được những giá trị cốt lõi của bản sắc văn hóa dân tộc, như nghệ thuật thêu thủ công, nhuộm hay họa tiết thổ cẩm… để chú ý lưu giữ, bảo tồn, đưa vào hợp lý trong các ý tưởng thiết kế đương đại.
Có như vậy, những sản phẩm trang phục truyền thống như của người Dao đỏ, mới thật sự được biểu đạt thành công trong những bộ trang phục đương đại, góp phần làm giàu nền văn hóa thiết kế trang phục quốc gia và đời sống sáng tạo của những người đam mê thiết kế trẻ tuổi.
