Hai nốt nhạc đơn giản Mi (E) và Fa (F) đã trở thành biểu tượng toàn cầu cho nỗi sợ hãi vô hình dưới mặt nước. Chúng khơi dậy cảm giác khiếp sợ khi bị một kẻ săn mồi âm thầm rình rập. Điều bất ngờ chưa ai biết là nó bắt nguồn từ một bộ phim ra mắt cách đây đúng 50 năm: Jaws (Hàm cá mập).
Ngày 20/6/1975, Jaws của đạo diễn Steven Spielberg cùng phần nhạc nền rợn người do John Williams sáng tác đã thay đổi lịch sử điện ảnh, đồng thời khiến hàng triệu người chùn chân trước khi lao xuống biển. Được xem là một biểu tượng văn hóa, Jaws không chỉ là nỗi ám ảnh mùa hè mà còn là cột mốc khai sinh ra khái niệm “phim bom tấn” hiện đại.
Chiến lược marketing chưa từng có
Nhà báo Peter Benchley lấy cảm hứng từ vụ cá mập trắng khổng lồ bị bắt ngoài khơi Long Island năm 1964 để viết tiểu thuyết Jaws. Chuyện kẻ về 3 người đàn ông đi săn một con cá mập ăn thịt người. Nhân vật Quint trong truyện được xây dựng từ chính hình mẫu người ngư dân thật.
Khi tiểu thuyết còn chưa phát hành, 2 nhà sản xuất của Universal là Richard D. Zanuck và David Brown đã nhanh tay mua bản quyền và mời đạo diễn trẻ Steven Spielberg, khi ấy mới 26 tuổi, đảm nhận dự án. Tác phẩm sau đó trở thành hiện tượng xuất bản và là đòn bẩy cho một chiến dịch tiếp thị hiếm thấy.
Từ cuối năm 1974, bộ ba Zanuck, Brown và Benchley liên tục xuất hiện trên các chương trình truyền thanh, truyền hình để quảng bá tiểu thuyết và bộ phim cùng lúc. Đặc biệt, chiến dịch truyền thông rầm rộ trên toàn quốc bao gồm khoảng 20 clip quảng cáo dài 30 giây phát sóng mỗi đêm trên kênh truyền hình giờ vàng từ ngày 18/6/1975 đến khi bộ phim ra mắt 2 ngày sau đó.
Các clip quảng cáo cũng giới thiệu giai điệu đoạn âm nhạc chỉ gồm 2 nốt nhạc do John Williams sáng tác, những âm thanh sau đó trở thành biểu tượng của nỗi khiếp sợ. Nhạc phim đã giúp John Williams giành được Giải thưởng Viện hàn lâm và sau đó được Viện phim Hoa Kỳ xếp hạng là nhạc phim hay thứ 6.
Trong bối cảnh phim mùa hè thời đó thường không được kỳ vọng cao, Universal đã mạo hiểm phát hành Jaws cùng lúc tại hàng trăm rạp trên toàn nước Mỹ vào ngày 20/6/1975. Quyết định này mang lại kết quả ngoài mong đợi: phim giữ ngôi số 1 phòng vé suốt 14 tuần, thu hơn 470 triệu USD và trở thành tác phẩm có doanh thu cao nhất mọi thời điểm lúc bấy giờ.
Jaws đưa Spielberg vào hàng ngũ đạo diễn ngôi sao, đồng thời khai sinh mối hợp tác vàng với John Williams – người sau này nhận tới 54 đề cử Oscar, chỉ xếp sau Walt Disney.
2 nốt nhạc làm nên huyền thoại
Ngày nay, bản nhạc nền Jaws được xếp vào hàng những giai điệu kinh điển nhất của điện ảnh. Nhưng trong lần đầu John Williams trình bày giai điệu của 2 nốt ấy, Spielberg tưởng rằng… ông đang đùa.
Lấy cảm hứng từ các nhà soạn nhạc như Debussy, Dvorak và Stravinsky, Williams sử dụng thủ pháp leitmotif – giai điệu đại diện cho một nhân vật hoặc trạng thái. Trong Jaws, hai nốt Mi (E)– Fa (F) trở thành “tiếng nói” của con cá mập, vang lên mỗi khi mối nguy xuất hiện. Williams không chỉ viết nhạc nền, ông đã viết nên nhịp tim của kẻ săn mồi.
Đáng chú ý, do cá mập máy liên tục gặp sự cố trong quá trình quay ngoài biển, Spielberg buộc phải trì hoãn việc cho con vật lộ diện. Phải đến phút 81 trong tổng số 124 phút, khán giả mới thực sự thấy cá mập trên màn ảnh. Nhưng nhờ bản nhạc của Williams, sự hiện diện của nó luôn bao trùm từ những phút đầu tiên, khiến người xem sởn gai ốc dù chẳng thấy gì ngoài mặt nước.
Williams cũng chịu ảnh hưởng từ Walt Disney, người đầu tiên biến âm thanh thành “diễn viên” quan trọng trong phim. Disney sử dụng kỹ thuật “Mickey Mousing”, nhạc đuổi theo từng chuyển động nhân vật, trong phim hoạt hình như Steamboat Willie (1928). Williams kế thừa tinh thần đó, dùng âm nhạc làm đòn bẩy cảm xúc, khiến người xem không chỉ sợ mà còn… tưởng tượng nhiều hơn.
Không dừng lại ở Jaws, Williams sau này áp dụng thủ pháp tương tự trong các phim Star Wars, Harry Potter, Indiana Jones tạo nên những giai điệu bất hủ như Imperial March của Darth Vader. Ông một lần nữa chứng minh rằng đôi khi, một motif âm nhạc đủ sức định hình cả nhân vật.
Hiện nay, phim bom tấn có thể tiêu tốn hàng trăm triệu đô la chỉ riêng cho kĩ xảo, Jaws và 2 nốt nhạc kinh điển vẫn là lời khẳng định trong điện ảnh, đôi khi sự tối giản lại tạo nên sức mạnh lớn nhất. Và đôi khi, điều khiến ta khiếp sợ nhất… không phải thứ ta nhìn thấy, mà là âm thanh vang lên trước khi nó xuất hiện.
