Thành phố Huế vốn không xa lạ gì với mỗi người Việt Nam, nhưng cái tên Huế của thành phố này nghe rất lạ tai. Huế vốn không phải phiên âm từ Hán Việt, cũng không có trong từ điển của bất kỳ dân tộc nào trong 54 dân tộc anh em. Vậy cái tên này bắt nguồn từ đâu?
Để tìm hiểu điều này, chúng ta hãy cùng quay ngược thời gian trở về thời Trần.
Thời đó, để làm sính lễ cưới công chúa Huyền Trân, vua Chiêm là Chế Mân đã dâng hai châu Ô và Lý (mà một phần trong đó là địa phận Thừa Thiên ngày nay) cho Đại Việt. Sau này vua Trần chia cả nước thành các trấn, mà thành phố Huế thuộc trấn Thuận Hoá. Tương truyền Thuận Hoá được ghép bởi tên hai châu là châu Thuận và châu Hoá, trong đó Thuận (順) là “êm xuôi” (như “thuận lợi”) còn Hoá (化) là “thay đổi” (như “biến hoá”). Thuận Hoá có thể được hiểu là “trở nên thuận lợi”.
Địa danh Thuận Hoá được sử dụng qua nhiều thời kì. Tới thời Lê, Thuận Hoá bao gồm Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên. Sau không rõ vào lúc nào, Thuận Hoá được hiểu là vùng mà ngày nay là Huế.
Theo nhà nghiên cứu Hồ Vĩnh, Huế được ký âm là Hoá trong văn liệu cổ, và âm này được tìm thấy trong tác phẩm Thập giới cô hồn quốc ngữ văn, tương truyền của vua Lê Thánh Tông.
Như vậy, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để khẳng định Huế chính là biến âm từ Hoá trong Thuận Hoá. Trong tiếng Việt, sự thay đổi từ “oa” sang “uê” tương đối dễ bắt gặp, điển hình như “hoà nhau” biến âm thành “huề nhau”.
Nhưng tại sao Thuận Hoá lại biến thành Hoá rồi thành Huế? Thật ra đây là thói quen của dân gian, khi người ta thường giản lược tên gọi địa danh còn một âm tiết cho gọn, như thành phố Hải Phòng trước năm 1975 nhiều người cũng chỉ gọi là Phòng. Thuận Hoá cũng tương tự như thế, từ Thuận Hoá thành Hoá rồi Huế.
Nói thêm về cái tên Thừa Thiên – Huế, tên này có từ đời vua Minh Mạng nhà Nguyễn. Tuy chưa có nhiều tài liệu nhưng cứ xem mặt chữ mà xét thì Thừa là “vâng theo” (như “thừa lệnh) còn Thiên là “trời”, vậy Thừa Thiên có thể hiểu là “vâng mệnh trời”. Ngoài ra Huế từng có tên gọi Phú Xuân, trong đó Phú (富) là giàu còn Xuân (春) là mùa xuân, Phú Xuân chỉ sự sung túc.
Lai La/Theo TTV24
