Không thuộc lĩnh vực văn học vẫn nhận được giải?
Đây là một trong những lý do thường thấy khiến giải Nobel Văn học không thuyết phục được những người yêu văn chương. Cụ thể, Viện Hàn lâm Thụy Điển từng chọn một số nhân vật hoạt động trong các lĩnh vực khác nhận giải thưởng này và khiến những người trong giới văn chương không hài lòng.
Năm 2016, giải thưởng gọi tên Bob Dylan – một nhạc sĩ. Tiểu thuyết gia Jodi Picoult đã phát biểu đầy mỉa mai khi biết thông tin: “Tôi mừng cho Bob Dylan, nhưng điều này đồng nghĩa tôi cũng có thể thắng giải Grammy?”.
Trước đó, Nobel văn học cũng được trao cho hai kẻ ngoại đạo là Winston Churchill và Bertrand Russell. Hay như năm 1953, cố thủ tướng Anh Winston Churchill có hai cuốn hồi ký liên quan đến chiến tranh thế giới cũng đạt giải Nobel Văn học. Cách đó 3 năm, vào năm 1950, giải Nobel Văn học được trao cho một học giả Anh Bertrand Russell – người có nhiều tác phẩm liên quan triết, logic học, toán học.
Trước những lùm xùm này, nhà văn A.N. Wilson bày tỏ quan điểm của mình: “Họ đáng trọng ở một lĩnh vực nào đó nhưng khó lòng xứng đáng với một giải thưởng văn chương, bất luận là để cho ban giám khảo nào đánh giá”.
Các tác phẩm bị phản đối vì tư tưởng chính trị của tác giả
Chủ nhân giải Nobel Văn học 2019 – ông Peter Handke – bị tẩy chay vì công khai bảo vệ Slobodan Milosevic – nhà chính trị quá cố. Theo đó, Slobodan là cựu Tổng thống Nam Tư. Ông bị cáo buộc 66 tội danh liên quan đến diệt chủng, tội ác chống loài người và tội phạm chiến tranh trong các cuộc xung đột đẫm máu ở Bosnia, Croatia và Kosovo những năm cuối thế kỷ XX. Tổ chức nhân quyền PEN America nói họ “chết lặng” khi nghe tin Peter Handke được vinh danh. Họ bày tỏ sự thất vọng với Viện Hàn lâm Thụy Điển vì quyết định không thể ngờ này.
Giải Nobel năm 2012 dành cho Mạc Ngôn cũng bị coi là thảm họa. Giải thưởng này đã khiến Hertha Muller – người đoạt giải năm 2009 – phải bật khóc. Muller khẳng định một tác giả luôn “dùng văn chương để phục vụ mục đích chính trị như Mạc Ngôn” không xứng đáng với giải thưởng cao quý.
Cụ thể, tư tưởng chính trị của Mạc Ngôn được cho là bị ảnh hưởng nặng nề bởi quan điểm chính trị của Lỗ Tấn và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo của Gabriel Garcia Marquez. Ông thường đưa vào tác phẩm của mình những bình luận xã hội, phản biện các chính sách khắc nghiệt. Những câu chuyện thường có bối cảnh gần quê hương ông, thành phố Cao Mật, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Một vài cuốn sách của Mạc Ngôn từng bị cấm tại quê nhà vì yếu tố “khêu gợi và thô tục”.
Tên tuổi của người nhận giải không đủ sức nặng?
Hertha Muller chỉ trích Nobel Văn học năm 2012 nhưng chính bà cũng không nhận được sự ủng hộ khi nhận giải thưởng này vào năm 2009. Nhiều nhà nghiên cứu không khỏi ngạc nhiên khi bà được xướng tên vì họ thậm chí chưa từng nghe thấy tên bà.
Thom Geier viết trên tờ EW: “Một lần nữa, Viện Hàn lâm Thụy Điển chọn một người vô danh thắng Nobel Văn học. Herta là ai? Bạn sẽ hỏi như vậy và bạn không phải là người duy nhất thắc mắc về điều đó. Mueller ở đưới đáy của danh sách cá cược mà nhà cái Ladbrokes đưa ra. Chỉ vài cuốn của bà từng được dịch sang tiếng Anh…”.
Thêm một nhà văn nữ không nhận được sự ủng hộ của giới văn chương, đó là – Elfriede Jelinek – nhà văn Áo đoạt Nobel Văn học 2004. Nhiều người cho rằng bà không xứng đáng với giải thưởng vì tên tuổi của bà không vượt ra phạm vi cộng đồng nói tiếng Đức. Knut Ahnlund – một trong 18 thành viên bình chọn giải – đã rời Hội đồng để bày tỏ thái độ phản đối.
Năm 1974, ba tác giả nổi tiếng thế giới là Graham Greene, Vladimir Nabokov và Saul Bellow đều được đề cử, nhưng giải thưởng lại lọt vào tay các tác giả người Thụy Điển ít tên tuổi hơn là Eyvind Johnson và Harry Martinson, vốn cũng nằm trong ủy ban xét tặng giải thưởng này. Nhiều lý lẽ được đưa ra để phản đối kết quả năm đó, như tác phẩm của hai ông không được phổ biến bằng cả tiếng Anh và tiếng Thụy Điển, hay việc Viện Hàn lâm Thụy Điển đã thiên vị hai tác giả.
Sự việc này đã dẫn đến một thảm kịch đau lòng. Năm 1978, Harry Martinson tự tử bằng cách mổ bụng. Bạn thân của ông – Lars Gyllensten, người từng giữ chức thư ký Viện Hàn lâm – nói sự ích kỷ của giới văn sĩ Stockholm đã dẫn đến cái chết của Martinson. Người ta tin rằng Harry Martinson chết để giữ gìn danh dự.
Nobel Văn học là một giải thưởng danh giá được trao hàng năm cho tác giả từ bất kỳ quốc gia nào, theo di chúc của nhà hóa học Alfred Nobel. Cơ quan quyết định người được nhận Giải Nobel Văn học là Viện Hàn lâm Thụy Điển, quyết định này được công bố vào đầu tháng 10 hàng năm. Họ không bao giờ hé lộ dấu hiệu về nhân vật có khả năng đoạt giải cho tới khi công bố kết quả. Danh sách rút gọn của các ứng viên sẽ được tiết lộ 50 năm sau đó.
Nobel Văn học 2020 vinh danh Louise Glück – một nữ thi sĩ người Mỹ. Các tác phẩm của bà đều chứa đựng những xúc cảm mãnh liệt và thường lấy cảm hứng từ sự bí ẩn, vẻ đẹp thiên nhiên, câu chuyện lịch sử để đưa lại cảm nhận bình thản, tĩnh tại trước những trải nghiệm của cá nhân trong cuộc sống hiện đại. Giải thưởng này dành cho bà được coi là một kết quả an toàn sau những bê bối gần đây của Nobel Văn học.
Lai La/Theo TTV24
